‘‘ภิํสนกตฺตสฺมิ’’นฺติ วตฺตพฺเพ เอกสฺส ต-การสฺส โลโป ทฏฺฐพฺโพฯ เยภุยฺยคฺคหณํ โลมวนฺตวเสนปิ โยเชตพฺพํ, น โลมวเสนาติ อาห ‘‘พหุตรานํ วา’’ติอาทิฯ

สุ-สทฺเท อุ-การสฺส โอ-การํ กตฺวา ปาฬิยํ ‘‘โสตตฺโต’’ติ วุตฺตนฺติ ตทตฺถํ วิวรนฺโต ‘‘สุตตฺโต’’ติ อาหฯ สุฏฺฐุ อวตตฺโตติ วา โสตตฺโตฯ โสสินฺโนติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ สุทฺธิวสนตฺถายาติ สํสารสุทฺธิคเวสนตฺถายฯ

วิหารสฺมินฺติ ปจฺจตฺเต ภุมฺมวจนนฺติ อาห ‘‘วิหาโร เอว หิ ‘วิหารสฺมิ’นฺติ วุตฺโต’’ติฯ เตเนว จาติ เตเนว วิภตฺติวิปลฺลาสวเสนฯ เอวํ อตฺโถติ อยํ เอวํ ลิงฺควิปลฺลาสวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ทุกฺขปฺปตฺโตติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สุขทุกฺเข ลาภาลาภาทิเก จฯ ตุลิโตติ ตุลาสทิโสฯ

ทุกฺกรการิกาทิสุทฺธิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาหารสุทฺธิวณฺณนา

[158] สุชฺฌิตุนฺติ สํสารโต สุชฺฌิตุํฯ

[159] อาสีติกปพฺพานีติ อาสีติกปิฏฺฐิปพฺพานิ, ‘‘กาฬปพฺพานี’’ติ วทนฺติฯ ปพฺพานํ มชฺเฌฯ อุนฺนตุนฺนตานีติ มํเส มิลาเต ทฺวินฺนํ สนฺธีนํ อนฺตเร วาเตนุทฺธุมาตธมนีชาลตาย อุนฺนตานิ อุนฺนตานีติฯ อานิสทนฺติ อานิสทฏฺฐานํฯ นิสินฺนฏฺฐานนฺติ ปํสูหิ, วาลิกาหิ วา นิจิตํ นิสินฺนฏฺฐานํฯ สรโปงฺเขนาติ สรสฺส โปงฺขปฺปเทเสน, สรโปงฺขสญฺญิเตน วา มคฺเคนฯ อกฺกนฺตนฺติ อกฺกนฺตฏฺฐานํฯ ตกฺกโคฬิกสทิสานํ, สรีรฆํสนตฺถํ กต กุรุวินฺทโคฬกานํ วา อาวฬิ วฏฺฏนาหาโรฯ วํสโตติ ปิฏฺฐิวํสโตฯ มณฺฑเลติ ภิตฺติปาทานํ มตฺถเก ฐปิตมณฺฑลเก สีสคฺเคน ปติฏฺฐหนฺติฯ น เอวํ ผาสุฬิโยติ ยถา ยถา วุตฺตโคปานสิโย ปปตา ติฏฺฐนฺติ, น เอวํ โพธิสตฺตสฺส ผาสุกาปิ ปปตา ฐิตาฯ

โอกฺขายิกาติ อวกฺขายิกา, เหฏฺฐา หุตฺวา นินฺนภาเวน ปญฺญายมานาฯ เอวรูปาติ ยถาวุตฺตรูปา, นินฺนตราติ อตฺโถฯ

ยาว ปิฏฺฐิกณฺฏกํ อลฺลีนา โหตีติ มยฺหํ อุทรจฺฉวิ ยาว ปิฏฺฐิกณฺฏกํ, ตาว ตํ อาหจฺจ ฐิตตฺตา อลฺลีนา โหติ อุทริยสฺส ปริกฺขเยน อนฺตานญฺจ สุฏฺฐุมิลาตตายฯ ภาริยภาริยาติ ครุตราฯ สหอุทรจฺฉวิํ ปิฏฺฐิกณฺฏกํ, สหปิฏฺฐิกณฺฏกํ อุทรจฺฉวินฺติ โยชนาฯ เนว นิกฺขมติ อาหารสนฺนิสฺสยอาโปธาตุยา สพฺพโส วิสุกฺขตฺตาฯ ปูติมูลานีติ โลมมูลานํ ปริพฺรูหนเก มํเส โลหิเต จ ปริกฺขีเณ ตานิ สุกฺขานิ ฐานโต ภฏฺฐานิ อภาเวเนว ‘‘ปูติมูลานี’’ติ วุตฺตานิฯ เตนาห ‘‘ตสฺส ปนา’’ติอาทิฯ

อธิคตาติ อิทานิ อธิคตาฯ ยถา เอตรหิ วิปสฺสนาปญฺญาย อธิคตตฺตาติ อิมินา กิญฺจาปิ มหาโพธิสตฺตา ปริปากคตญาณา วสีภูตชฺฌานาภิญฺญา วิปสฺสนาย ปริกมฺมํ กโรนฺติ, ยถา จ เนสํ จริมภเว วิปสฺสนาจาโร, น ตถา ตทาติ ทสฺเสติฯ เอตเทวาติ ยํ เยน วุตฺตํ อตฺถชาตํ, เอตเทว เอตฺถ เอตสฺมิํ ปาฐปเทเส ยุตฺตํ ปุพฺเพนาปรํ อวิรุชฺฌนโตฯ อิตรถาติ ภิกฺขูหิ วุตฺตปฺปกาเรน อนนุรูโป สิยา ‘‘อิมิสฺสา’’ติ วุตฺตาย อญฺญตฺเตฯ

อาหารสุทฺธิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สํสารสุทฺธิอาทิวณฺณนา

[160] สํสาเรนาติ อปราปรํ จวนุปปชฺชนวเสน ภเวสุ สํสรเณนฯ ยํ สนฺธาย วุตฺตํ –

‘‘ขนฺธานญฺจ ปฏิปาฏิ, ธาตุอายตนาน จ;

อพฺโพจฺฉินฺนํ วตฺตมานา, สํสาโรติ ปวุจฺจตี’’ติฯ (วิสุทฺธิ. 2.619; ที. นิ. อฏฺฐ. 2.95; สํ. นิ. อฏฺฐ. 2.2.60; อ. นิ. อฏฺฐ. 2.4.199; ธ. ส. อฏฺฐ. นิทานกถา; วิภ. อฏฺฐ. 226; สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.523; อุทา. อฏฺฐ. 39; อิติวุ. อฏฺฐ. 14, 58; เถรคา. อฏฺฐ. 1.67, 99; พุ. วํ. อฏฺฐ. 58; จูฬนิ. อฏฺฐ. 6; ปฏิ. ม. อฏฺฐ. 2.1.117; วิสุทฺธิ. มหาฏี. 1.127; อ. นิ. ฏี. 2.4.9; สารตฺถ. ฏี. 1.1);

พหุกนฺติ พหุกาลํ พหุกฺขตฺตุํฯ อุปปชฺชิตฺวาติ ตตฺถ ตตฺถ ภเว นิพฺพตฺติตฺวาฯ อาวาเสนาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ สตฺตาวาเส อาวสเนน นิพฺพตฺติตฺวา ชีวเนนฯ